Негізгі бөлім.
Киіз үй ерекшелігі.
Тағы бір ерекше айта кетерлік жай: біздің киіз үй тек баспана ғана
емес, ол сәулет, құрылыс, сурет, қолөнер сияқты бірнеше өнердің
басын құрайтын ғажайып туынды. Басқа елдердегідей емес, бұл ағаш,
киіз, ши, ішінара күмістен құрастырылады, әрі көшпелі /жылнамалы/
құрылыс түріне жатады. Киіз үй берік ағаштан /қайыңнан/ жасалады.
Себебі: «құрт түспейді, шірімейді.
а) Оны үлкейтіп, кішірейтіп бір-біріне қосып, екі-үш бөлмелі етіп тігуге
де болады екен. (Мысалы: «Қыз – Жібек» фильміндегі үй). Т
уырлықтан жазда ыстық, қыста суық, жауында су өтпейді. Себебі,
төбесі жадағай емес, күмбез болып келеді. Қыста туырлықты екі
қабат етіп жабады. Үй іргесін шөппен бекітіп, айналасын
қамыспен орайды. Көбінесе қамысты жерді паналайтындықтан,
жел де көп болмайды. Міне осындай үйде ел даңқын асырған
батырларымыз Керей, Әз Жәнібек, Тәуке хан, хан Абылай, Кенесары,
ұлы Абай, ғұламалар Ахмет Байтұрсынов, Қаныш Сәтбаев, Мұхтар
Әуезов бабаларымыздың кіндігі осы киіз үй ішінде кесілген.
Үйдің сүйегін үйшілер жасайды, оны «үй басу» дейді. Қажетті
ағаштар 6 ай, кейде 1 жылдай көлеңкеде кептіріледі.. /сурет/
Кереге «киіз үйдің негізгі қаңқасын құрайды» керегенің әр ағашын
желі дейді. Керегенің желінің ең ұзынын – ерісі, қысқалауын - балашақ ,
ең қысқасын сағанақ дейді. Бір керегеде 14 ерісі /2 метр/, 9 балашық
/1м 80см/, 9 сағанақ /30 см/ , керегенің көктеліп біткен әр бөлігін - қанат
дейді. «Керегең кең болсын» деген тілек осыдан шыққан. /сурет/
Шаңырақ – киіз үйдің қасиеті, киелі мүлкі /сурет/

Шаңырақ «үй, отбасы» деген мағына, «Шаңырағың биік болсын»
деген тілекті біледі. Киіз үйде әсік екеу болады, /сурет/
Бірінші - ішкі есік – сырқылауық – ағаштан жасалған.
Екіншісі - киіз есік - киізден жасалады, ол сықырлауықтың
сыртынан жабылады.
«Босаға берік болсын» деген тілек тағы бар.
б) Киіз үйлер пайдалануына, сән-салтанатына қарай бірнеше
түрлерге бөлінеді.

ID: 986 | Просмотров: 2708